تالیف کتاب “رادن سنجی در ارزیابی‏های محیطی”

کتاب “رادن سنجی در ارزیابی‏های محیطی” توسط آقای دکتر فریدون میانجی و خانم دکتر سمانه برادران، اعضای هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‏ای تالیف شده‏است. این کتاب با متنی روان  و دقیق و مبتنی بر تجربیات چندین ساله نویسندگان آن در زمینه دزیمتری فردی و محیطی و سنجش پرتوهای یونساز در ۳۱۸ صفحه نوشته شده و به چاپ رسیده‏است. دانشجویان، مدرسین، محققین و علاقه‏مندان می‏توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر برای تهیه کتاب با دفتر انجمن حفاظت در برابر اشعه تماس حاصل نمایند. قیمت این کتاب ۲۴۰۰۰ تومان است.

فهرست و پیشگفتار

فهرست

 

عنوان

صفحه

پیشگفتار

۱۰

۱

بخش نخست: رادن و پرتوهای یونیزان

۱۲

۱-۱ پرتوزائی و پرتو‌های یونیزان

۱۲

۱-۲ آشنائی با رادن

۱۸

۲

بخش دوم: سازوکار انتشار رادن از زمین به جو

۲۷

۱-۲ سازوکار آزاد شدن رادن از خاک و سنگ

۲۸

۲-۲ عوامل تاثیر­گذار در آهنگ انتشار رادن از زمین به جو

۳۱

۳-۲ دختران کوتاه-عمر رادن

۳۶

۳

بخش سوم: دزسنجی رادن: ارزیابی پرتوگیری از رادن و دخترانش

۴۴

۱-۳ پتانسیل غلظت انرژی آلفا

۴۴

۲-۳ سطح کاری

۴۶

۳-۳ محاسبه دز موثر از غلظت پرتوزائی رادن

۵۰

۴-۳ آستانه اقدام برای پرتوگیری از رادن

۵۵

۴

بخش چهارم: تکنیک‌های اندازه‌گیری رادن در هوا

۵۶

۱-۴ دسته‌بندی روش‌های اندازه‌گیری رادن

۵۶

۲-۴ تکنیک‌های مورد تائید اندازه‌گیری رادن

۵۹

۳-۴ جذب ذغال فعال (AC)

۶۳

۴-۴ آشکارساز ردپای آلفا (فیلتر شده) (AT)

۶۷

۵-۴ سنتیلاسیون مایع ذغال فعال

۷۴

۴-۶ مونیتورینگ پیوسته رادن

۷۶

۴-۷ اتاقک یون-الکترت (کوتاه-مدت و بلند-مدت)

۸۰

۸-۴ نمونه‌برداری رادن با ذغال فعال (GC)

۸۳

۹-۴ نمونه‌برداری رادن با پمپ و کیسه تاشو (GB)

۸۴

۱۰-۴ نمونه‌برداری رادن با سلول سینتیلاسیون (GS)

۸۶

۴-۱۱ سلول سینتیلاسیون خلاء جمع کننده در سه روز (SC)

۸۷

۴-۱۲ روش محاسبات غلظت رادن

۹۰

۴-۱۳ مانیتورینگ پیوسته سطح کاری (CW)

۹۳

۴-۱۴ نمونه‌برداری سطح کاری (GW)

۹۴

۴-۱۵ دستگاههای نمونه­برداری تجمعی دختران رادن (RP)

۹۵

۴-۱۶ مقایسه بین روش‌های اندازه‌گیری رادن

۹۸

۵

بخش پنجم – اندازه‌گیری رادن در آب و خاک

۱۰۰

۵-۱ اندازه‌گیری رادن در آب

۱۰۰

۲-۵ اندازه‌گیری رادن در خاک

۱۰۵

۶

بخش ششم: آشکارسازهای ردپای هسته­ای حالت جامد

۱۰۹

۶-۱ مواد تشکیل‌دهنده آشکارساز‌های ردپای هسته­ای حالت جامد

۱۰۹

۶-۲ کاربردهای آشکارسازهای ردپای هسته­ای حالت جامد (SSNTD)

۱۱۳

۳-۶ ایجاد ردپا در آشکارسازهای ردپای هسته‌ای

۱۱۹

۴-۶ هندسه ردپا و عوامل موثر بر آن

۱۲۳

۵-۶ برخورد ذره با آشکارساز با زاویه مایل

۱۳۲

۶-۶ سرعت خورش ردپای متغیر

۱۴۳

۷-۶ حساسیت آشکارسازهای ثبت ردپای هسته‌ای

۱۴۷

۸-۶ تاثیر زمان خورش بر شکل دهانه و کنتراست آن با زمینه آشکارساز

۱۵۲

۶-۹ خورش الکتروشیمیایی

۱۵۴

۷

بخش هفتم: روش‌های نمونه‌برداری و اندازه مناسب نمونه

۱۶۲

۱-۷ روش‌های نمونه‌برداری

۱۶۴

۲-۷ شاخص‌های مهم در تعیین تعداد نمونه

۱۶۷

۳-۷ چگونگی تعیین تعداد نمونه مناسب

۱۷۷

۴-۷ ارزیابی درستی روش و نتایج نمونه‌برداری

۱۸۴

بخش هشتم: انواع ارزیابی‌های محیطی رادن و تجربه دیگر کشورها

۱۹۱

۸-۱ بررسی تراکم رادن در یک مکان محدود

۱۹۲

۸-۲ ارزیابی رادن محیط‌های بسته در مقیاس بزرگ

۱۹۳

۸-۳ روش‌های اصلی پایش رادن در خانه‌ها در مقیاس بزرگ

۱۹۵

۸-۴ ارزیابی تراکم رادن درکشورهای دیگر

۱۹۹

۸-۵ معماری، چگونگی اجرا و نتایج طرح کشوری ارزیابی رادن خانه‌ها در کشور کانادا

۲۰۸

۸-۶ ارزیابی جمعیتی-جغرافیائی کشور بلژیک

۲۲۶

۸-۷ ارزیابی جمعیتی-جغرافیائی کشور سوئیس

۲۳۹

۹

بخش نهم: تضمین‌کیفی در ارزیابی‌های رادن

۲۵۴

۹-۱ تضمین‌کیفی چیست؟

۲۵۴

۹-۲ برنامه تضمین‌کیفی چیست؟

۲۵۷

۹-۳ روندها و دستورالعمل‌های مورد نیاز یک برنامه تضمین‌کیفی

۲۶۱

۹-۴ نظارت بیرونی بر عملکرد خدمات‌دهنده

۲۷۱

۹-۵ کالیبراسیون در روش اندازه‌گیری پیوسته

۲۷۴

۹-۶ روشهای مبتنی بر دستگاه‌های جمع‌کننده و تعادل‌ساز

۲۸۰

۱۰

بخش دهم: راه‌کارهای کاهش تراکم رادن در خانه یا محیط‌های بسته دیگر

۲۸۷

۱۰-۱ مسیرهای ورود رادن بدرون خانه

۲۸۸

۱۰-۲ روش‌های کاهش تراکم گاز رادن در مکان­های بسته

۲۹۰

۱۰-۳ مقایسه کارائی روش‌های کاهش تراکم رادن

۲۹۶

مراجع

۳۰۲

پیوستها

۳۱۰


پیشگفتار

رادن و اثرات آن بر تندرستی انسان چندین دهه است که مورد توجه جامعه بشری قرار گرفته است. همچنین نزدیک به چهار دهه است که برخی کشورها ارزیابی تراکم رادن در خانه‌ها و محیطهای کاری خود را آغاز نموده‌اند. در این راه پژوهش‌های فراوان و ارزیابی‌های محیطی بسیاری از نوع محدود یا گسترده نیز در جهان صورت پذیرفته است اما آنچه جلب توجه می‌نماید تمرکز بیشترین مطالعات و ارزیابی‌ها در کشورهای توسعه‌یافته می‌باشد. سازمان‌‌های معتبر جهانی مانند ISO, WHO و IAEA در زمینه روش‌های درست پایش رادن یا استاندرهای مربوط به آن مدارک با ارزشی را ارائه نموده‌اند که می‌تواند مبنای خوبی برای رادن‌سنجی و ارزیابی‌های مرتبط با آن باشد. اما آنچه کمبود آن با وجود چنین رهنمودها، گزارش‌های علمی و فنی و مقالات همواره کاملا حس می‌شود نبود مرجعی یکپارچه به زبان فارسی برای دانشجویان و پژوهشگران در زمینه مطالعات رادن است. از آن مهمتر، باید پذیرفت کهآآن در نیمه دوم دهه نود خورشیدی هنوز بسیاری از مراکز یا افراد علاقه‌مند به رادن‌سنجی و ارزیابی‌های محیطی در ایران طراحی و چارچوب درست و کاملی در این زمینه یا در دست نداشته یا تهیه ننموده‌اند. بسیاری از پژوهش‌های انجام یافته که گزارش‌ها یا مقاله‌های آنها در کنفرانس‌ها یا دیگر همایش‌ها ارائه گردیده‌اند از کاستی‌های ساختاری در روش بکار رفته در رادن‌سنجی، ملاحظات آماری، اجرای درست یا برخورداری از برنامه تضمینکیفی رنج برده و نتایج ارائه شده به وسیله آنها قابل اطمینان نمی‌باشد. از دیگرسو، زمان آن فرا رسیده است که ایران نیز بعنوان کشوری در آستانه ورود به باشگاه کشورهای توسعه یافته طرح‌های ارزیابی رادن گسترده‌ای را بمورد اجرا گذارد. چنین طرح‌هائی گاه با مرکزیت و مدیریت یک مرکز ملی در طول سال‌ها بمورد اجرا گذاشته شده (برای ایران مانند بسیاری کشورهای اروپائی شاید بهترین روش باشد) و گاه همچون یک پازل، از قطعه‌های پرشماری که هر یک بوسیله سازمان یا دانشگاهی تهیه شده است قابل بازسازی است. به هر روشی که این‌کار انجام پذیرد، چارچوب و مدل نمونه‌برداری، روش بکاررفته و برنامه تضمین‌کیفی آن (آنها در مورد کارهای ناپیوسته) باید از چنان ساختار و طراحی درستی برخوردار باشد که بتوان از نتایج هر مرحله یا کار جداگانه در راستای پربارتر کردن دانش و اطلاعات موجود از وضعیت تراکم رادن در خانه‌های کشور (یا محیط‌های دیگر) بهره برد.

همه این نیازها نویسندگان را برآن داشت تا به تهیه کتاب حاضر در زمینه رادن سنجی و دزیمتری ردپا بپردازند. مجموعه‌ ارائه شده تلاش داشته تا حد امکان همه روش‌های اندازه‌گیری رادن، بویژه روش ثبت اثر ردپا بعنوان پرکاربردترین روش غیرفعال تجمعی (انتگرالی)، را بخوبی معرفی نماید. همچنین ویژگی‌های فیزیکی ردپای خورش یافته و ارتباط آن با شرایط خورش و نوع فیلم ثبت ردپا، کاربردهای گوناگون هندسه ردپا در بیناب‌سنجی ذرات باردار سنگین یا تشخیص جهت پرتوهای فرودی نیز بطور کامل توضیح داده شده است. از مهمترین بخش‌های این کتاب معرفی مدل‌های مناسب نمونه‌برداری و ساختار و مولفه‌های یک برنامه تضمینکیفی درست در ارزیابی‌های محدود یا گسترده محیطی رادن است که مهمترین انگیزه نویسندگان از نگارش این کتاب بوده است. برای درک بهتر مدل‌های آماری معرفی شده، تجربه سه کشور پیشرو در پایش محیطی رادن در بخش‌ هشتم ارائه گردیده تا برای مجریان یا پژوهشگران علاقه‌مند مبنای طراحی یا مقایسه قرار گیرد. هرچند، تاکید می‌گردد که مدل مناسب برای هر کشور بستگی زیادی به ویژگی‌های جغرافیائی، تقسیمات کشوری و هنجارهای فرهنگی آن کشور دارد. دربخش پایانی نیز روش‌های معمول در کاهش تراکم رادن معرفی گردیده و ضمن مقایسه کارائی آنها با یکدیگر و پیشنهاد مناسبترین روش برای شرایط ساختمانی یا سطح تراکم رادن موجود در ساختمان‌ها، ارتباط هر روش با موضوع صرفه‌جوئی انرژی و تکنیک‌های رایج در آن زمینه ارائه گردیده است.

امید است که تلاش چندساله نگارندگان در زمینه‌های مورد اشاره و تهیه این کتاب مورد استفاده کارشناسان و پژوهشگران قرارگرفته و کمکی در جهت‌دهی درست به ارزیابی‌های محیطی رادن در کشور بنماید.